Ωράρια και εβδομαδιαία εργασία μισθωτών Αρχοντής Καμπάνταης, τ. Επιθεωρητής Εργασίας Ν. Καβάλας Με την επιμέλεια της Έφης Χατζηαγοράκη, Ασκούμενης Δικηγόρου 1. Ισχύουσα Νομοθεσία α. N. 2269 της 27-6/1-7-1920 «Περί κυρώσεως συμβάσεως της διεθνούς συνδιασκέψεως εργασίας της Ουάσινγκτον περί περιορισμού των ωρών εργασίας εν τις βιομηχανικές επιχειρήσεις 8 κατά την ημέρα και 48 κατά εβδομάδα». β. Π.Δ. της 27-6/4-7-1932 «Περί κωδικοποιήσεως και συμπληρώσεως των περί οκταώρου εργασίας διατάξεων» και ΒΔ 14-8-1936 «Περί επεκτάσεως των περί οκταώρου διατάξεων και εις άλλας κατηγορίας βιομηχανιών και βιοτεχνιών» όπως τροποποιήθηκαν και συμπληρώθηκαν με το ΝΔ 515/1970 «Περί χρονικών ορίων εργασίας μισθωτών» και λοιπές νόμιμες διατάξεις Ν.Δ 3789/1957, Ν.Δ. 264/1973 (άρθρο 1), Ν. 435/1976 (άρθρο 1), Ν. 1976/1991 (άρθρο 20), Ν. 2224/1994 (άρθρο 13 και 46), Ν. 2639/1998 (άρθρα 3, 4 και 15 παρ. 9), Ν.2647/1998 (άρθρο 3 παρ.10), Π.Δ. 88/1999, Ν. 2874/2000, Ν. 3144/2003 (άρθρο 21 παρ. 8), Ν. 3385/2005, Ν. 3863/2010, Ν. 3899/2010, Ν. 4046/2012 και ΠΥΣ 6/2012, Ν. 4093/2012 (υποπαρ. ΙΑ 13 περ.2), Ν. 4111/2013 (άρθρο 35 παρ.9), Ν. 4488/2017 (άρθρο 36) και όπως ισχύουν και εφαρμόζονται σήμερα. γ. Ν.Δ. 1037/1971 «Περί χρονικών ορίων λειτουργίας καταστημάτων και εργασίας του προσωπικού αυτών» σε συνδυασμό με το άρθρο 18 Π.Δ. 8/13-4-1932, το άρθρο 42 Ν. 1892/1990, το άρθρο 23 Ν. 1957/91, Π.Δ/τα 327 και 376/1992 και 282/1998, Ν. 4177/2013, Ν. 4254/2014, Ν. 4472/2017, Υπ. Οικ. Απόφαση 75812/2017 καθώς και ειδικών διατάξεων - Υ.Α. και λοιπά για επέκταση διατάξεων ΝΔ 1037/1971 (π.χ. καταστήματα πετρελαιοειδών - επισιτιστικών καταστημάτων κλπ.) όπως ισχύουν και εφαρμόζονται σήμερα. δ. Διατάξεις που αφορούν πενθήμερο και 40ωρο εβδομαδιαίως, μερική και εκ περιτροπής απασχόληση: 1) ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ: ΕΓΣΣΕ 26/2/1975 «Περί της εφαρμογής των αρχών ίσης αμοιβής κλπ.» που κυρώθηκε με τον Ν.133/1975, Δ.Α. 6/1979 που κυρώθηκε με τον Ν. 1082/1980 (άρθρο 15), Δ.Α. 1/1982 που κυρώθηκε με τον Ν. 1346/1983 (άρθρο 29 παρ.1), Δ.Α. 25/1983 που αφορά την καθιέρωση 40ώρου και πενθήμερη εβδομαδιαία απασχόληση στο προσωπικό των βιομηχανικών καταστημάτων», ΑΥΕ 11770/1984 «Δημοσίευση της από 14-2-1984 ΕΓΣΣΕ, Ν. 2224/1994 (άρθρα 23 και 46), Ν. 1892/1990 όπως αντικαταστάθηκε από το άρθρο 2 του Ν. 2639/1998 και στη συνέχεια από το άρθρο 2 του Ν. 3846/2010 και άρθρο 17 Ν. 3899/2010 που αφορούν τη μερική απασχόληση και την εκ περιτροπής απασχόληση, Ν. 4093/2012, Ν. 4488/2017 καθώς και Ειδικών νόμων - Διαταγμάτων - Υ.Α. - Σ.Σ.Ε και Δ.Α. - Οργανισμών και Κανονισμών Εργασίας περί επέκτασης των διατάξεων περί 8ώρου ημερησίως και 40ωρης εβδομαδιαίας εργασίας όπως ισχύουν και εφαρμόζονται σήμερα και 2) ΔΗΜΟΣΙΟ - ΝΠΔΔ - ΟΤΑ: ΠΝΠ 29-12-1980 «Περί καθιερώσεως πενθημέρου εβδομαδιαίας εργασίας των δημοσίων εν γένει υπηρεσιών και ρυθμίσεων συναφών θεμάτων» που κυρώθηκε με τον Ν. 1157/1982, ΠΔ 88/1999 όπως τροποποιήθηκε με το ΠΔ 76/2005 και Ν. 4093/2012, Ν. 993/1979 και ΠΔ 410/1988, Ν. 2190/1994, Ν. 2738/1999, Ν. 2839/2000, Ν. 3051 και 3075/2002, όπως ισχύουν και εφαρμόζονται σήμερα. ε. Φαρμακεία. Σχετικές διατάξεις: Άρθρο μόνο ΠΔ 479/1981 «Περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως του άρθρου 3 ΠΔ 398/1963 «Περί κανονισμού των χρονικών ορίων εργασίας στα φαρμακεία (ΦΕΚ 132/Α/21-5-1981), Άρθρο 22 Ν. 1483/1984 «Χρονικά όρια λειτουργίας Φαρμακείων» 3, Άρθρο 41β. Ν. 1892/1990, άρθρο 9 Ν. 1963/1992, άρθρο 46 Ν. 2224/1994, άρθρο 15 παρ. 9 Ν. 2639/1998, Ν. 2647/1998 (άρθρο 3), άρθρο 21 παρ. 10 Ν. 3144/2003, άρθρο 75 Ν. 3463/2006, άρθρο 95 παρ.7 Ν. 4172/2013, άρθρο 64 Ν. 4509/2017, άρθρο 257 Ν. 4512/2018, άρθρα τέταρτο και πέμπτο Ν. 4517/2018, άρθρο 5 Ν. 4558/2018 και ΠΔ 64/2018. Με τις αναφερόμενες ανωτέρω διατάξεις σημειώνουμε ότι αυτές ορίζουν τις ποινές φαρμακοποιών και κατόχων άδειας κυκλοφορίας σκευασμάτων, την άδεια ίδρυσης φαρμακείου, το ωράριο λειτουργίας των φαρμακείων και την απαλλαγή φαρμακείων από διημερεύσεις και διανυκτερεύσεις. Ειδικότερα, σε ότι αφορά το ωράριο λειτουργίας φαρμακείων με το άρθρο 257 Ν. 4512/2018 ορίζεται ότι τα φαρμακεία λειτουργούνε κανονικά κατ' ελάχιστο 40 ώρες εβδομαδιαίως. Με απόφαση του Περιφερειάρχη κατανέμονται, ανάλογα με τις ανάγκες του τοπικού πληθυσμού, οι 40 ώρες εντός της εβδομάδας, οι οποίες δεν θα μπορούν να υπερβαίνουν τα ανώτατα χρονικά όρια τα οποία πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά α) από Δευτέρα ως Παρασκευή και β) από τις 08:00 έως 21:00 εντός της ημέρας. Επίσης τα φαρμακεία δεν είναι υποχρεωτικό να λειτουργούν τις αργίες: 25η Μαρτίου, την Μ. Παρασκευή, τη Δευτέρα του Πάσχα, την 15η Αυγούστου, την 25η και 26η Δεκεμβρίου, την 1η Ιανουαρίου, την 6η Ιανουαρίου, την Καθαρά Δευτέρα, την 1η Μαΐου, την 28η Οκτωβρίου και του Αγίου Πνεύματος, την ημέρα εορτής του Πολιούχου του Αγίου της πόλης και την ημέρα απελευθέρωσης της πόλης. Όλα τα φαρμακεία συμμετέχουν υποχρεωτικά στις καθοριζόμενες από την απόφαση του Περιφερειάρχη διημερεύσεις και διανυκτερεύσεις. Με το άρθρο 5 του Ν. 4558/2018 ορίζεται ότι κάθε νόμιμο φαρμακείο μπορεί να επιλέξει ωράριο λειτουργίας του, καθ' υπέρβαση των χρονικών ορίων λειτουργίας, πλην της Κυριακής, με υποχρέωση ενημέρωσης ανά δίμηνο κάθε έτος τον αρμόδιο φαρμακευτικό σύλλογο και Περιφερειάρχη. Η τήρηση του διευρυμένου ωραρίου είναι υποχρεωτική. Στους παραβάτες επιβάλλονται κυρώσεις. 2. Νόμιμο και Συμβατικό Ωράριο Εργασίας α. Νόμιμο ωράριο εργασίας είναι εκείνο που έχει καθιερωθεί με νόμο ή με κανονιστική διοικητική πράξη βάσει νόμιμης εξουσιοδότησης (ΑΠ 346/1970, ΑΠ 647/1973, ΑΠ 587/1994, ΑΠ 119/1997, ΑΠ 257 και 387/1999, ΑΠ 804/2003, ΑΠ 680/2011), το οποίο ανέρχεται σε οκτώ (8) ώρες ημερησίως και σαράντα οκτώ (48) ώρες εβδομαδιαίως. Σημειώνουμε ότι με το άρθρο 4 του Ν. 2874/2000 από 1/4/2001 μέχρι 30/09/2005 καθορίστηκε εβδομαδιαίο νόμιμο ωράριο εργασίας σαράντα (40) ώρες και ως εκ τούτου είχε καταργηθεί η υπερεργασία, που με τον Ν. 3385/2005 (άρθρο 1) επανήλθε το νόμιμο ωράριο (8 ώρες ημερησίως και 48 ώρες εβδομαδιαίως στην εξαήμερη και 45 ώρες στην πενθήμερη εργασία) και η υπερεργασία. Συνεπώς για το νόμιμο ωράριο εργασίας μισθωτών ισχύουν οι διατάξεις Π.Δ. 27-6/4-7-1932, Ν.Δ. 515/1970 σε συνδυασμό με το άρθρο 1 Ν. 3385/2005, Ν. 4093/2012, όπως ισχύουν και εφαρμόζονται σήμερα που αφορούν μισθωτούς βιομηχανικών, βιοτεχνικών και λοιπών επιχειρήσεων και οι διατάξεις του Ν.Δ. 1037/1971 σε συνδυασμό με το άρθρο 42 Ν. 1892/1990 που αφορούν μισθωτούς καταστημάτων, όπως ισχύουν και εφαρμόζονται σήμερα. β. Συμβατικό ωράριο είναι αυτό που καθορίζεται από τα μέρη, μέσα στα πλαίσια του νόμιμου ωραρίου εργασίας, είτε με ατομική σύμβαση εργασίας είτε με Σ.Σ.Ε ή Δ.Α. Οι εργοδότες και οι εργαζόμενοι μπορούν ελεύθερα να καθορίσουν τις ώρες ημερήσιας και εβδομαδιαίας εργασίας με την προϋπόθεση ότι σε καμία περίπτωση δεν θα συμφωνήσουν ωράριο εργασίας μεγαλύτερου του νομίμου. Το συμβατικό ωράριο εργασίας ανέρχεται από 1-1-1984 μέχρι και σήμερα σε σαράντα (40) ώρες την εβδομάδα, όπως έχει καθιερωθεί με την Ε.Γ.Σ.Σ.Ε της 14-2-1984 ως γενικό συμβατικό ωράριο, εξαιρούμενης της περιόδου από 1/4/2001 μέχρι 30/9/2005 (βλ. άρθρο 4 Ν.2874/2000 παρακάτω παρ.3). Οι ώρες αυτές εργασίας (40 εβδομαδιαίως) μπορούν να κατανεμηθούν σε 5 ημέρες (πενθήμερο ημερησίως 8 ώρες χ 5 μέρες= 40 ώρες ή σε έξι μέρες (εξαήμερη εργασία 40 ώρες δια έξι ημέρες = 6 ώρες και 40 λεπτά ημερησίως). Μπορούν να οριστούν λιγότερες ώρες κάποιες ημέρες, χωρίς όμως να υπάρχει υπέρβαση των 9 ωρών άλλες ημέρες επί πενθημέρου και των 8 ωρών επί εξαημέρου. Εφόσον δεν υπάρχει υπέρβαση των 40 ωρών εβδομαδιαίας εργασίας ουδεμία υπερεργασία αμείβεται. Σημειώνουμε ότι ως συμβατικό ωράριο εργασίας χαρακτηρίζεται και το τυχόν μικρότερο των σαράντα (40) ωρών την εβδομάδα ωράριο εργασίας, που έχει καθιερωθεί με ειδικότερη Σ.Σ.Ε. ή Δ.Α. ή Ατομική Σύμβαση, με τη διαφορά ότι η εργασία άνω του μικρότερου των σαράντα (40) ωρών συμβατικού ωραρίου και μέχρι και 40 ώρες του συμβατικού εβδομαδιαίου ωραρίου της Ε.Γ.Σ.Σ.Ε 14-2-1984 συνιστά πρόσθετη εργασία, ενώ εργασία άνω των 40 ωρών και μέχρι του νομίμου εβδομαδιαίου ωραρίου συνιστά υπερεργασία. Σε ότι αφορά την αμοιβή της Υπερεργασίας 1) Για απασχόληση άνω του μικρότερου των 40 ωρών συμβατικού ωραρίου και μέχρι τις 40 ώρες την εβδομάδα, οφείλεται αμοιβή για κάθε ώρα το απλό καταβαλλόμενο ωρομίσθιο (ΑΚ 659), εκτός διαφορετικής ειδικότερης διάταξης 2) Για εργασία άνω των 40 ωρών και μέχρι του νομίμου εβδομαδιαίου ωραρίου η οποία θεωρείται υπερεργασία και παρέχεται κατά την κρίση του εργοδότη, η αμοιβή ανέρχεται με ωρομίσθιο προσαυξημένο κατά 20% και δεν συνυπολογίζεται στα επιτρεπόμενα όρια της υπερωριακής εργασίας. Πρέπει όμως να διακρίνουμε τους μισθωτούς που εργάζονται με εξαήμερη (6ήμερη) εβδομαδιαία εργασία και τους μισθωτούς που εργάζονται με πενθήμερη (5ήμερη) εβδομαδιαία εργασία, λεπτομέρειες των οποίων αναπτύσσονται στην παρακάτω παράγραφο 3 υπερεργασία - υπερωριακή εργασία. Αναφορικά με την εξεύρεση ωρομίσθιου σύμφωνα με τις διατάξεις της Ε.Γ.Σ.Σ.Ε 26/02/1975, όπως ισχύουν σήμερα, τόσο στην πενθήμερη όσο και στην εξαήμερη 40ωρη εβδομαδιαία εργασία το ωρομίσθιο ισούται α) για τους αμειβόμενους με ημερομίσθιο: ημερομίσθιο χ 6:40 (πχ. Ημερομίσθιο 30 ευρώ X 6:40 = 4,5 ευρώ ωρομίσθιο) και β) για τους αμειβόμενους με μηνιαίο μισθό: μισθός: 25 χ 6:40 (πχ. Μισθός 1000 ευρώ: 25 χ 6:40 = 6,00 ευρώ) ΑΠ 2/2016. Ο εργοδότης ασκώντας το διευθυντικό του δικαίωμα μπορεί να καθορίζει τους όρους εργασίας των μισθωτών του, μέσα στα πλαίσια των αναγκαστικού δικαίου διατάξεων της εργατικής νομοθεσίας και χωρίς υπέρβαση των αντικειμενικών κριτηρίων του άρθρου 281 ΑΚ (ΑΠ 171/2009, ΑΠ 9/2011). Κρίνουμε σκόπιμο να σημειώσουμε ότι η τεχνολογική ανάπτυξη σήμερα δημιουργεί σοβαρά θέματα στις εργασιακές σχέσεις με τις ευέλικτες μορφές εργασίας και την εξέλιξη της πληροφορικής, με αποτελέσματα δυσμενή στην αγορά εργασίας σε ότι αφορά τις θέσεις εργασίας, τα ωράρια εργασίας κλπ. Πολλές εργασίες θα διεκπεραιώνονται από νέες τεχνολογίες και νέες μορφές εργασιακών καθηκόντων θα εμφανίζονται. Πέραν των διευθυντικών στελεχών που εξαιρούνται της τήρησης των χρονικών ορίων εργασίας για πολλούς εργαζόμενους η απασχόληση εκτός του νομίμου ωραρίου εργασίας λόγω της χρήσης τεχνολογικών συσκευών εκτός της επιχείρησης, γίνεται σύνηθες φαινόμενο. 3. Υπερεργασία - Υπερωριακή Εργασία - Αμοιβή - Βιβλίο υπερωριών Διατάξεις που αφορούν τις ώρες Υπερεργασίας άνω των 40 ωρών (Ε.Γ.Σ.Σ.Ε. 14-2-1984 κλπ.) και μέχρι του νομίμου ωραρίου ημερησίως και εβδομαδιαίως και τις ώρες υπερωριακής εργασίας. Με τις διατάξεις Ν. 2269/1920, ΠΔ 27-6/4-7-1932, ΒΔ 14-8-1936, Ν.Δ. 1037/1971 και λοιπών διατάξεων (βλέπε παρ. 1 Ισχύουσα Νομοθεσία) καθιερώθηκε η εργασία των μισθωτών σε οκτώ (8) ώρες την ημέρα και μέχρι σαράντα οκτώ (48) ώρες την εβδομάδα. Κατωτέρω περιλαμβάνουμε νόμιμες διατάξεις που αφορούν την Υπερεργασία και την Υπερωριακή εργασία καθώς και την αμοιβή αυτών: Ν. 2874/2000. Άρθρο 4. Κατάργηση υπερεργασιακής απασχόλησης. Αμοιβή υπερωριακής απασχόλησης (βλέπε παρακάτω άρθρο 1 Ν. 3385/2005 και Ν. 3863/2010). Με τις διατάξεις του άρθρου αυτού καταργήθηκε η υπερεργασία, καθιερώθηκε η ιδιόρρυθμη υπερωριακή εργασία και ορίστηκε ως υπερωριακή εργασία η απασχόληση άνω των 43ωρών εβδομαδιαίως (ίσχυσε από 1/4/2001 μέχρι 30/9/2005). Ν. 3385/2005. Άρθρο 1. Χρονικά όρια εργασίας Το άρθρο 4 του ν. 2874/2000 (ΦΕΚ 286) αντικαθίσταται ως εξής: 1. Σε επιχειρήσεις στις οποίες εφαρμόζεται συμβατικό ωράριο εργασίας έως σαράντα (40) ώρες την εβδομάδα ο εργαζόμενος μπορεί να απασχολείται 5 επιπλέον ώρες την εβδομάδα κατά την κρίση του εργοδότη (υπερεργασία). Οι ώρες αυτές υπερεργασίας (41η, 42η, 43η, 44η, 45η ώρα) αμείβονται με το καταβαλλόμενο ωρομίσθιο προσαυξημένο κατά 25% και δεν συνυπολογίζονται στα επιτρεπόμενα, σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις, όρια υπερωριακής απασχόλησης. Για όσους εργαζόμενους ισχύει το σύστημα εργασίας έξι (6) εργάσιμων ημερών την εβδομάδα ή, σύμφωνα με το προηγούμενο εδάφιο, υπερεργασία ανέρχεται σε οκτώ (8) ώρες την εβδομάδα (από 41η έως τη 48η ώρα). 2. H πέραν των σαράντα πέντε (45) ωρών την εβδομάδα απασχόληση του μισθωτού στις επιχειρήσεις πενθήμερης εργασίας θεωρείται υπερωριακή απασχόληση ως προς όλες τις έννομες συνέπειες, διατυπώσεις και διαδικασίες έγκρισης. Για όσους εργαζόμενους ισχύει σύστημα εργασίας έξι (6) εργάσιμων ημερών την εβδομάδα, υπερωριακή απασχόληση θεωρείται η εργασία πέραν των σαράντα οκτώ (48) ωρών την εβδομάδα. Σε κάθε περίπτωση διατηρούνται σε ισχύ οι ρυθμίσεις για το νόμιμο ημερήσιο ωράριο εργασίας. 3. Μισθωτοί απασχολούμενοι υπερωριακά δικαιούνται για κάθε νόμιμης υπερωρίας και μέχρι τη συμπλήρωση εκατόν είκοσι (120) ωρών ετησίως αμοιβή ίση με το καταβαλλόμενο ωρομίσθιο προσαυξημένο 50%. Η αμοιβή για την πέραν των εκατόν είκοσι (120) ωρών ετησίως νόμιμη υπερωριακή απασχόληση είναι το καταβαλλόμενο ωρομίσθιο προσαυξημένο 75%. 4. Κάθε ώρα υπερωρίας, για την πραγματοποίηση της οποίας δεν τηρούνται οι προβλεπόμενες από το νόμο διατυπώσεις και διαδικασίες έγκρισης, χαρακτηρίζεται εφεξής κατ' εξαίρεση υπερωρία. 5. Για κάθε ώρα κατ' εξαίρεση υπερωρίας ο μισθωτός δικαιούται αποζημίωση ίση με το καταβαλλόμενο ωρομίσθιο προσαυξημένο κατά 100%. ΠΔ 88/1999. «Ελάχιστες προδιαγραφές για την οργάνωση του χρόνου εργασίας σε συμμόρφωση με την Οδηγία 93/104/ΕΚ (ΦΕΚ 94/Α/13-5-1999), όπως τροποποιήθηκε με το Π.Δ. 76/2005 και άρθρου πρώτον υποπαρ. ΙΑ 14 Ν. 4093/2012. Σύμφωνα με τις διατάξεις του Δ/γματος αυτού α) για κάθε 14ωρο (00.01 ως 24.00 ώρες) η ελάχιστη ανάπαυση δεν μπορεί να είναι κατώτερη από δώδεκα (12) συνεχείς ώρες (άρθρο 3) β) καθιερώνεται κατά τρόπο γενικό η υποχρέωση χορήγησης διαλείμματος 15 τουλάχιστον λεπτών όταν η εργασία ημερησίως υπερβαίνει τις έξι (6) ώρες (άρθρο 4) γ) καθορίζεται η μέγιστη εβδομαδιαία διάρκεια της εργασίας σε σαράντα οκτώ (48) ώρες ανά περίοδο το πολύ τεσσάρων (4) μηνών, συμπεριλαμβανομένων των υπερωριών. Οι περίοδοι ετήσιας άδειας και ασθενείας δεν συνεκτιμώνται ή είναι ουδέτερες, όσον αφορά τον υπολογισμό του μέσου όρου (άρθρο 6) δ) η ετήσια άδεια μπορεί να αντικατασταθεί με χρηματική ικανοποίηση μόνο σε περίπτωση τερματισμού της εργασιακής σχέσεως (άρθρο 7). ε) για τη διάρκεια της νυχτερινής εργασίας (8 ώρες ανά 24ωρο σε περίοδο μιας εβδομάδος). Για ιατρική εξέταση και μετάθεση των εργαζομένων τη νύχτα και προστασίας της ασφάλειας και της εργασίας, εγγυήσεις για νυχτερινή εργασία, για ενημέρωση της Επιθεώρησης Εργασίας όταν χρησιμοποιούνται οι εργαζόμενοι τη νύχτα και προστασίας της ασφάλειας και της υγείας των εργαζομένων τη νύκτα και σε βάρδιες βλέπε άρθρα 8 ως 12 του Π.Δ. 88/99. Η περίοδος των 24ων ωρών αρχίζει από 00:01 και λήγει την 24:00 ώρα. Η ελάχιστη ανάπαυση δεν μπορεί να είναι κατώτερη από 11 συνεχείς ώρες (Ν. 4093/2012). Σύμφωνα με το άρθρο 4 του Π.Δ. 88/1999 όταν ο χρόνος ημερήσιας εργασίας υπερβαίνει τις 6 ώρες πρέπει να χορηγείται διάλλειμα τουλάχιστον 15 λεπτών, κατά τη διάρκεια του οποίου οι εργαζόμενοι δικαιούνται να απομακρυνθούν από τη θέση εργασίας τους. Τα διαλλείματα αυτά δεν επιτρέπεται να χορηγούνται συνεχόμενα με την έναρξη ή τη λήξη της ημερήσιας εργασίας. Οι τεχνικές λεπτομέρειες του διαλλείματος και ιδίως η διάρκεια και οι όροι χορήγησής του εφόσον δεν ρυθμίζονται από Σ.Σ.Ε ή από την κείμενη νομοθεσία, καθορίζονται στο επίπεδο της επιχείρησης στα πλαίσια της διαβούλευσης μεταξύ του εργοδότη και των εκπροσώπων των εργαζομένων Ν. 1264/1982 «Για τον εκδημοκρατισμό του Συνδικαλιστικού Κινήματος και λοιπά» ή των εκπροσώπων τους για θέματα υγιεινής και ασφάλειας των εργαζομένων Π.Δ. 17/1996. Συνεπώς προϋπόθεση χορηγήσεως διαλλείματος είναι ο χρόνος ημερήσιας εργασίας να υπερβαίνει τις 6 ώρες. Εφόσον η απασχόληση είναι μέχρι 6 ώρες ημερησίως δεν οφείλεται διάλλειμα. Ν. 3863/2010 άρθρο 74 παρ. 10 και 11, σχετικά με αντικατάσταση παρ.1, 3 και 5 του άρθρου 1 Ν. 3385/2010 και παρ. 4 του άρθρου 8 ΝΔ 515/1970, η οποία προστέθηκε με το άρθρο 1 ΝΔ 264/1973. Άρθρο 74 παρ.10 Ν.3863/2010. Οι παράγραφοι 1, 3 και 5 του άρθρου 1 Ν. 3385/2010 αντικαθίστανται ως εξής: «1. Σε επιχειρήσεις στις οποίες εφαρμόζεται συμβατικό ωράριο εργασίας έως και σαράντα (40) ώρες την εβδομάδα ο εργαζόμενος μπορεί να απασχολείται 5 επιπλέον ώρες την εβδομάδα κατά την κρίση του εργοδότη (υπερεργασία). Οι ώρες αυτές υπερεργασίας (41η, 42η, 43η ,44η, 45η) αμείβονται με το καταβαλλόμενο ωρομίσθιο προσαυξημένο κατά 20% και δεν συνυπολογίζονται στα επιτρεπόμενα, σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις, όρια υπερωριακής απασχόλησης. Για όσους εργαζόμενους ισχύει σύστημα εργασίας έξι (6) εργάσιμων ημερών την εβδομάδα ή σύμφωνα με το προηγούμενο εδάφιο υπερεργασία ανέρχεται σε οκτώ (8) ώρες την εβδομάδα (από 41η έως 48η ώρα).» «3. Μισθωτοί απασχολούμενοι υπερωριακά δικαιούνται για κάθε ώρα νόμιμης υπερωρίας και μέχρι τη συμπλήρωση εκατόν είκοσι (120) ωρών ετησίως αμοιβή ίση με το καταβαλλόμενο ωρομίσθιο προσαυξημένο κατά σαράντα τοις εκατό (40%). Η αμοιβή για την πέραν των εκατόν είκοσι (120) ωρών ετησίως νόμιμη υπερωριακή απασχόληση είναι το καταβαλλόμενο ωρομίσθιο προσαυξημένο κατά εξήντα τοις εκατό (60%).» «5. για κάθε ώρα κατ’ εξαίρεση υπερωρίας ο μισθωτός δικαιούται αποζημίωση ίση με το καταβαλλόμενο ωρομίσθιο προσαυξημένο κατά ογδόντα τοις εκατό (80%).» Άρθρο 74 παρ. 11 Ν. 3863/2010. Η παράγραφος 4 του άρθρου 8 του ΝΔ 515/70 (ΦΕΚ 95 Α') η οποία προστέθηκε με το άρθρο 1 του Ν.Δ. 264/73 (ΦΕΚ 324 Α') αντικαθίσταται ως εξής: «4. Με αποφάσεις του Υπουργού Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, που εκδίδονται κάθε φορά μετά από γνώμη του Ανώτατου Συμβουλίου Εργασίας, δύναται να χορηγείται κατά περίπτωση άδεια υπερωριακής απασχόλησης των μισθωτών όλων των επιχειρήσεων και εργασιών εν γένει, καθώς και του Δημοσίου και των ΝΠΔΔ επιπλέον των για κάθε κατηγορία επιτρεπόμενων ανωτάτων ορίων υπερωριακής απασχόλησης, στις περιπτώσεις: Α. επείγουσας φύσης εργασίας ή εκτέλεση της οποίας κρίνεται απολύτως επιβαλλόμενη ως μη επιδεχόμενη αναβολή Β. εξαιρετικά επείγουσας εξυπηρέτησης των Ενόπλων Δυνάμεων, του Δημοσίου και των ΝΠΔΔ. Για την κατά τα ανωτέρω υπερωριακή απασχόληση το ωρομίσθιο των μισθωτών καταβάλλεται αυξημένο κατά εξήντα τοις εκατό (60%).» Ύστερα από τ' ανωτέρω, χρονολογικά, μετά την καθιέρωση της 5νθήμερης και 40ωρης εβδομαδιαίας εργασίας από 1.1.1984 με την ΕΓΣΣΕ 14.2.1984 (βλέπε και προηγούμενες ΕΓΣΣΕ 26.2.1975, ΔΑ 1/82) η αμοιβή της υπερεργασίας - ιδιόρρυθμης υπερωρίας και της υπερωριακής εργασίας έχει ως εξής: α) Μέχρι 31.3.2001. Αμοιβή Υπερεργασίας Ωρομίσθιο ΣΥΝ προσαύξηση 25%. Αμοιβή νόμιμης υπερωριακής εργασίας 1η ως 120 ώρες ετησίως, ωρομίσθιο ΣΥΝ 50% και πέραν των 120 ωρών ετησίως. Ωρομίσθιο ΣΥΝ 75%. Αμοιβή παράνομων υπερωριών Ωρομίσθιο ΣΥΝ 100%. β) Από 1.4.2001 μέχρι 30.9.2005 (άρθρο 4 Ν. 2874/2000). Αμοιβή ιδιόρρυθμων υπερωριών (41η, 42η και 43η) και νόμιμων υπερωριών 1η ως 120 ώρες ετησίως Ωρομίσθιο ΣΥΝ προσαύξηση 50%. Νόμιμες υπερωρίες πέραν των 120 ωρών ετησίως Ωρομίσθιο συν προσαύξηση 75% και παράνομες υπερωρίες Ωρομίσθιο επί 250% (ή ωρομίσθιο συν 150%) γ) Από 1.10.2005 μέχρι και 14.7.2010 (άρθρο 1 Ν. 3385/2005). Αμοιβή Υπερεργασίας 5νθήμερο 5 ώρες 41η ως 45η και 6ήμερο 8 ώρες 41η ως 48η ωρομίσθιο συν 25%. Αμοιβή νόμιμης υπερωριακής εργασίας από 1 έως 120 ώρες ετησίως ωρομίσθιο συν 50% και πέραν των 120 ωρών ετησίως ωρομίσθιο συν 75%. Αμοιβή παράνομων υπερωριών ωρομίσθιο συν 100%. δ) Από 15.7.2010 και μετέπειτα (άρθρο 74 παρ. 10 Ν. 3863/2010). Αμοιβή υπερεργασίας (5νθήμερο 5 ώρες 41η ως 45η και 6ήμερο 8 ώρες 41η ως 48η) ωρομίσθιο συν 20%. Αμοιβή νομίμων υπερωριών 1η ως 120 ώρες ετησίως ωρομίσθιο συν 40% και πέραν των 120 ωρών ετησίως ωρομίσθιο συν 60%. Αμοιβή κατ' εξαίρεση (παρανόμων) υπερωριών ωρομίσθιο συν 80%. Η εβδομαδιαία αμοιβή για 40ωρη εργασία είναι η ίδια στο 5ήμερο και 6ήμερο. 4. Κυριακή και έκτη ημέρα εργασίας την εβδομάδα επί πενθημέρου Σε ότι αφορά την υπερεργασία και υπερωριακή εργασία την Κυριακή και την έκτη ημέρα επί πενθημέρου σημέιώνουμε ότι ως υπερεργασία θεωρείται η απασχόληση η οποία τις εργάσιμες ημέρες της εβδομάδος (5 ημέρες στην πενθήμερη και 6 ημέρες στην εξαήμερη) υπερβαίνει τις 40 ώρες και μέχρι 45 ώρες (πενθήμερο) ή μέχρι 48 ώρες (εξαήμερο) και εφόσον δεν υπερβαίνει τις 9 ώρες ημερησίως (πενθήμερο) και 8 ώρες ημερησίως (εξαήμερο) και υπερωριακή εργασία πάνω από τα οριζόμενα αυτά όρια. Κατά την Κυριακή (7η ημέρα εβδομάδος) ή την έκτη ημέρα εβδομάδος στο πενθήμερο, εργασία άνω των ωρών αυτών δεν θεωρείται υπερεργασία ούτε υπερωριακή εργασία καθόσον είναι εκτός εργασίμου εβδομάδος και οι ώρες εργασίας δεν λαμβάνονται υπόψη για υπέρβαση του ωραρίου ως υπερεργασία και υπερωριακή εργασία. Συνεπώς άνω των 8 ωρών εργασία την Κυριακή και την έκτη ημέρα εργασίας στην πενθήμερη εβδομαδιαία εργασία θεωρείται υπερωριακή εργασία. (ΕΑΕΔ 2017 σελίδες 747 ως 765 και ΕΑΕΔ 2018 σ. 1020 και ΑΠ 1004/2017). Από τον συνδυασμό των διατάξεων το άρθρο 6 των ΕΓΣΣΕ 26/02/1075 και 14/02/1984 καθώς και του Ν. 3385/2005 (άρθρο 1) και Ν. 3863/2010 (άρθρο 74 υποπαρ. 10 και 11) το συμβατικό ωράριο εργασίας ανέρχεται σε 40 ώρες εβδομαδιαίως, οι οποίες μπορούν να κατανεμηθούν σε πέντε ημέρες (όπου ισχύει 5νθήμερη εβδομαδιαία εργασία ημέρες 5χ8 ώρες = 40 ώρες) ή σε έξι ημέρες (όπου ισχύει σήμερα εβδομαδιαία εργασία ημέρες 6χ(6 και 40') = 40 ώρες ή ημέρες 5χ7 ώρες και ημέρα 1χ5 ώρες = 40 ώρες). 5. Υποχρεώσεις εργοδοτών προς ΣΕΠΕ κλπ. Ν. 4093/2012 (Υποπαρ. ΙΑ 13 και 14) και Ν. 4111/2013 (άρθρο 35 παρ. 9) - Άρθρο πρώτο υποπαράγραφος ΙΑ.13. Απλοποίηση διαδικασιών και μείωση διοικητικών βαρών που αφορούν το σώμα επιθεώρησης εργασίας Με τις διατάξεις την υποπαραγράφου αυτής αντικαταστάθηκε η παρ. 4 του άρθρου 30 Ν. 3996/2011 σχετικά με υποχρεώσεις εργοδοτών στις περιπτώσεις μεταβολής στοιχείων που αφορούν νέες προσλήψεις εργαζομένων - αλλαγή ωραρίων εργασίας - αλλαγή νομίμου εκπροσώπου επιχείρησης - υπέρβαση ωραρίου εργασίας - βιβλίο υπερωριών - βιβλίο δρομολογίων και βιβλίο προσωπικού οικοδομικών εργασιών. - Άρθρο πρώτο υποπαράγραφος ΙΑ.14. Χρονικά όρια εργασίας και κατάργηση εισφοράς υπέρ ΤΕΑΠΥΚ 1. Από την ισχύ του παρόντος, η παράγραφος 4 του άρθρου 42 του Ν. 1892/90 αντικαθίσταται ως εξής: «4. Με ΣΣΕ μπορούν να καθορίζονται ζητήματα που αφορούν τις ημέρες εβδομαδιαίας απασχόλησης εργαζομένων στα καταστήματα για συνολικό εβδομαδιαία συμβατικό ωράριο 40 ωρών». 2. Το άρθρο 3 του Π.Δ. 88/99 «Ελάχιστες προδιαγραφές για την οργάνωση του χρόνου εργασίας σε συμμόρφωση με την Οδηγία 93/104/ΕΚ» αντικαθίσταται ως εξής: «Άρθρο 3 (Άρθρο 3 Οδηγίας) Ημερήσια ανάπαυση" Για κάθε περίοδο είκοσι τεσσάρων (24) ωρών, η ελάχιστη ανάπαυση δεν μπορεί να είναι κατώτερη από έντεκα (11) συνεχείς ώρες. Η περίοδος των είκοσι τεσσάρων ωρών αρχίζει από την 00:01 και λήγει την 24:00 ώρα.» - Άρθρο 35 παρ. 9 Ν.4111/2013. Έγινε αντικατάσταση της διάταξης άρθρου πρώτου υποπαρ. ΙΑ13 περιπτ. 2 πρώτο εδάφιο Ν. 4093/2012, της φράσης η υπέρβαση του ωραρίου εργασίας για περιπτώσεις που δεν υπάγονται στα προβλεπόμενα στο άρθρο 1 ΝΔ 515/1970 σε «η υπέρβαση του νομίμου ωραρίου για περιπτώσεις που δεν υπάγονται στα προβλεπόμενα στις σχετικές διατάξεις του άρθρου 3 ΝΔ 515/1970». 6. Βιβλίο υπερωριακής εργασίας - ΠΣ Εργάνη (άρθρο 36 Ν.4488/2017) Με το άρθρο 36 του Νόμου 4488/17 καταργείται το Βιβλίο Υπερωριών καθώς και η υποχρέωση υποβολής εγγράφου κατά το Α' δεκαπενθήμερο του επόμενου μηνός για τις πραγματοποιηθείσες υπερωρίες. Ορίζεται ότι κάθε αλλαγή ή τροποποίηση του ωραρίου ή της οργανώσεως του χρόνου εργασίας των εργαζομένων, συμπεριλαμβανομένης και της υπερεργασίας και της νομίμου υπερωρίας, πρέπει να καταχωρίζεται στην ΕΡΓΑΝΗ πριν την ανάληψη υπηρεσίας ή την έναρξη πραγματοποιήσεώς της. (ΕΑΕΔ 2017 σελίδες 847 ως 863 μελέτη Βασ. Γαμβρούδη "Οι ρυθμίσεις του Ν. 4488/2017). Παρέχεται εξουσιοδότηση για την έκδοση αποφάσεως στην οποία θα καθορίζεται η διαδικασία καταχωρίσεως, τα γνωστοποιούμενα στοιχεία και κάθε αναγκαία λεπτομέρεια. Ήδη εκδόθηκε η ΑΥΕ 32143/Δ1.11288/11-6-2018 (ΦΕΚ 2401/Β/22-6-2018, ΕΑΕΔ σελ. 671 ως 680/2018), η οποία επανακαθορίζει τους όρους ηλεκτρονικής υποβολής εντύπων αρμοδιότητας ΣΕΠΕ και ΟΑΕΔ για όλα τα έντυπα μεταξύ των οποίων και αυτό του Ε8 για την αναγγελία της υπερεργασίας και νόμιμης υπερωριακής εργασίας. Η απόφαση αυτής μαζί με το παράρτημα περιλαμβάνει όλα τα έντυπα (ΕΑΕΔ σελ. 671 ως 680/2018) και ειδικά για το έντυπο Ε8 (Υπερεργασία- Υπερωριακή απασχόληση) από 1/9/2018 και μετέπειτα οι εργοδότες θα υποβάλουν υποχρεωτικά το Έντυπο Ε8, στο οποίο θα περιλαμβάνονται εκτός από τη νόμιμη υπερωριακή εργασία και η Υπερεργασία, τηρούμενης της διαδικασίας του άρθρου 36 Ν. 4488/2017. Οι φορείς του Μητρώου Δημοσίου Φορέων δεν υποβάλλουν έντυπο Ε8 για το με σχέση εργασία ιδιωτικού δικαίου προσωπικό τους όταν έχει εγκριθεί υπερωριακή απασχόλησή τους. Από την απόφαση αυτή προβλέπεται η αναγγελία της Υπερεργασίας και Υπερωριακής απασχόλησης και η υποβολή του Εντύπου Ε8 μέσω κινητού τηλεφώνου με αποστολή μηνύματος, εφόσον έχει δηλωθεί αριθμός κινητού τηλεφώνου ανά παράρτημα στο ΠΣ ΕΡΓΑΝΗ. Με την ολοκλήρωση υποβολής του εντύπου Ε8 μέσω κινητού τηλεφώνου αποδίδεται αριθμός πρωτοκόλλου με ημερομηνία υποβολής που αποτελεί για τον εργοδότη αποδεικτικό υποβολής του. Το έντυπο Ε8, όπως και άλλα, μπορούν να υποβάλλονται με ομαδικό τρόπο καταχώρησης και εξατομικευμένο τρόπο υποβολής για κάθε έντυπο, πάντοτε πριν από την έναρξη της Υπερεργασίας και νόμιμης υπερωριακής εργασίας. Τα στοιχεία Ε8 μπορούν να τροποποιηθούν με νέα υποβολή πριν την πραγματοποίηση της αλλαγής. Ως ημερομηνία υποβολή του εντύπου θεωρείται η ημερομηνία και η ώρα επιτυχούς ηλεκτρονικής κατοχύρωσης αυτών στο σύστημα με αυτόματη απόδοση στον αποστολέα - εργοδότη μοναδικού αριθμού πρωτοκόλλου. Η ηλεκτρονική υποβολή δεν είναι δυνατή όταν δεν τηρούνται οι νόμιμες προθεσμίες και ακολουθείται η διαδικασία κατάθεσης στην αρμόδια υπηρεσία ΣΕΠΕ με ανάλογη εφαρμογή κυρώσεων. Στις περιπτώσεις δυσλειτουργίας του ΠΣ ΕΡΓΑΝΗ, λόγω προβλήματος, το ΣΕΠΕ εκδίδει σχετικές οδηγίες. Η ηλεκτρονική διαδικασία εφαρμόζεται υποχρεωτικά από όλους τους εργοδότες, εκτός εκείνων που αντιμετωπίζουν αντικειμενική αδυναμία πρόσβασης στο ΠΣ ΕΡΓΑΝΗ λόγω α) απογραφής στο ΕΦΚΑ χωρίς ΑΦΜ ή β) διαθέτουν μόνο Αριθμό Μητρώου Οικοδομοτεχνικών Έργων (ΑΜΟΕ), οπότε το έντυπο κατατίθεται στην αρμόδια υπηρεσία του ΣΕΠΕ με ισχύ των προθεσμιών και της διαδικασίας που αφορούν τη χειρόγραφη υποβολή μέχρι τον ηλεκτρονικό συγχρονισμό του ΠΣ ΕΡΓΑΝΗ. Ο αριθμός των ωρών υπερωρίας για τις Βιομηχανικές και τις Βιοτεχνικές επιχειρήσεις καθορίζεται ανά 6μηνο. Για το Β' εξάμηνο του έτους 2018 ισχύει η ΥΑ 31556/670/7-6-2018 (ΕΑΕΔ σελ. 681/2018) με την οποία καθορίζονται ως ανώτατο όριο οι 30 ώρες. Για το Α' εξάμηνο 2019 ισχύει η Υ.Α. 65374/1428/11-12-2018 (ΕΑΕΔ σελ. 148/2019 - ΦΕΚ 5616/Β/13-12-2018) με ανώτατο όριο 30 ώρες. Στις βιομηχανίες-βιοτεχνίες ανήκουν από πλευράς ωραρίου και οι Τεχνικές επιχειρήσεις (κατ' άρθρο 1 της Διεθνούς Συμβάσεως- κυρωθείσης με τον Ν. 2990/22).
ΕΑΕΔ Περιοδικό Εργατικού και Ασφαλιστικού Δικαίου – Εργατικά – Εργατική νομοθεσία – Ασφαλιστική νομοθεσία – ΣΣΕ – Αποδοχές – Μισθός – Ημερομίσθιο – Επιδόματα – Συνταξιοδότηση – ΙΚΑ – ΕΑΕΔ Περιοδικό Εργατικού και Ασφαλιστικού Δικαίου
