Η μισθολογική ευελιξία Χριστίνας Μπερδέκλη Επιθεωρήτρια Εργασίας Υπ. Εργασίας Διδάκτωρ Παντείου Πανεπιστημίου Εισαγωγή Στο κεϋνσιανό μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης, που χαρακτήριζε το παγκόσμιο σκηνικό κατά τη μεταπολεμική περίοδο, ο κρατικός παρεμβατισμός στη διαμόρφωση των εργασιακών σχέσεων κρινόταν αναγκαίος. Με αφορμή τις πετρελαϊκές κρίσεις στο πρώτο ήμισυ της δεκαετίας του '70 και την επακόλουθη δραματική αύξηση της ανεργίας, οι φορείς πολιτικής των δυτικών οικονομιών "αμφισβήτησαν" την αποτελεσματικότητα των συλλογικών διαπραγματεύσεων, καθώς και του κρατικού παρεμβατισμού, με αποτέλεσμα την έμφαση σε φιλελεύθερες πολιτικές. Από το δεύτερο ήμισυ της δεκαετίας του '70, εκφράζεται στους κόλπους πολιτικής των δυτικών οικονομιών η ανάγκη για ολοένα και περισσότερο ευέλικτες αγορές εργασίας, ως απόρροια της τότε "αποτυχίας" των συλλογικών διαπραγματεύσεων να αντιμετωπίσουν το φαινόμενο του στασιμοπληθωρισμού. Κατά συνέπεια, η παραδοσιακή χρήση της έννοιας της ευελιξίας, όπως εκφράστηκε από τη μεταβλητότητα των μισθών, κυριάρχησε από τα μέσα της δεκαετίας του '70 μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του '80. Από τα μέσα της δεκαετίας του '80, η ευελιξία στις πολιτικές απασχόλησης για την αντιμετώπιση της ανεργίας, η οποία "μάστιζε" την γεραιά ήπειρο, συμπεριλάμβανε και άλλες μορφές στην πολιτική εφαρμογή της, με αποκορύφωμα τη δεκαετία του '90, οπότε η ευελιξία συνδυάζεται με την προστασία της απασχόλησης για την αρτιότερη εφαρμογή της. Η μισθολογική ευελιξία Σύμφωνα με τους μελετητές Friedrich Klau & Axel MitteLstadt, δεδομένες τις διαφορετικές απόψεις που επικρατούν για την ευελιξία στις αγορές εργασίας, είναι δύσκολο να κατασκευαστεί ένας ενιαίος δείκτης μέτρησής της. Ωστόσο, διαιρώντας τη βραχυπρόθεσμη ευελιξία των ονομαστικών μισθών ως προς τον δείκτη τιμών με την ευελιξία των ονομαστικών μισθών όσον αφορά τον δείκτη ανεργίας, δηλαδή flex = dwp/dpw dwu/duw προκύπτει ο δείκτης μέτρησης της ελαστικότητας των μισθών (real wage flexibility) και το αντίστροφο. Οι αγορές εργασίας με υψηλό δείκτη θεωρούνται ευέλικτες ως προς τους πραγματικούς μισθούς και οι αντίστοιχες με χαμηλό δείκτη δύσκαμπτες.(1) Ο Συντελεστής διαφοροποίησης των διακλαδικών μισθών κατά τους Friedrich Klau & Axel MitteLstadt, υπολογίζεται από την τυπική απόκλιση (standard deviation) (χρησιμοποιώντας μη σταθμισμένες τετραγωνισμένες αποκλίσεις από τον μέσο) διαιρώντας με τον αντίστοιχο αριθμητικό μέσο. Εφαρμογή δεικτών μισθολογικής ευελιξίας στην ελληνική αγορά εργασίας κατά την περίοδο της οικονομικής ευμάρειας 1983 - 2008: Χρησιμοποιώντας στοιχεία για το σύνολο των αποδοχών των εργαζομένων της ελληνικής αγοράς εργασίας την περίοδο 1983 - 2008,(2) το δείκτη τιμών(3) και την ανεργία(4) για την εν λόγω περίοδο, υπολογίζουμε τον δείκτη μισθολογικής ευελιξίας Τα αποτελέσματα αφορούν και τα δύο φύλα (τόσο τους άντρες με την ένδειξη mm, όσο και τις γυναίκες με την ένδειξη fm) και αφορούν την ηλικιακή ομάδα απασχόλησης 25 - 65 ετών: Πίνακας 1. Δείκτης μισθολογικής ευελιξίας Έτη FLEXmm FLEXfm Έτη FLEXmm FLEXfm 1984 1,28 0,55 1996 0,27 -0,11 1985 0,07 5,17 1997 -0,26 5,08 1986 0,97 1,74 1998 0,01 0,01 1987 0,87 -1,28 1999 1,18 5,84 1988 -0,77 0,33 2000 -4,11 -2,31 1989 -0,67 3,27 2001 -0,36 -0,3 1990 0,16 0,12 2002 -0,53 1,04 1991 -0,48 -0,71 2003 -0,57 -0,72 1992 -0,3 -0,24 2004 -0,04 -0,02 1993 -1,85 -1,00 2005 0,28 -2,39 1994 -0,86 -1,76 2006 -1,63 -0,53 1995 0,14 0,27 2007 -0,6 -1,26 Διάγραμμα 1 Ο δείκτης μισθολογικής ευελιξίας για τους άντρες ηλικίας 25 - 65 ετών Διάγραμμα 2 Ο δείκτης μισθολογικής ευελιξίας για τις γυναίκες ηλικίας 25 - 65 ετών Διάγραμμα 3 Ο δείκτης μισθολογικής ευελιξίας και για τα δύο φύλα ηλικίας 25 - 65 ετών Σύμφωνα με τα παραπάνω, ο δείκτης μισθολογικής ευελιξίας για την ελληνική αγορά εργασίας παρουσιάζει φθίνουσα πορεία και για τα δύο φύλα ηλικίας 25-65 ετών κατά την περίοδο 1984 - 2007. Ωστόσο, ένα βασικό μειονέκτημα της εφαρμογής του παραπάνω δείκτη, είναι η ανομοιογένεια στις μονάδες μέτρησης των παραμέτρων. Με άλλα λόγια, η ανεργία μετριέται σε αριθμό ατόμων, ο δείκτης τιμών σε σχετικές τιμές (έτος βάσης το 2009), οι μισθοί σε χρηματικές μονάδες (ευρώ). Συνεπώς, η ανεργία, οι μισθοί και οι τιμές δεν έχουν την ίδια μονάδα μέτρησης, οπότε είναι δύσκολο να ερμηνευθούν οι υπολογισμοί του αριθμοδείκτη μισθολογικής ευελιξίας. Στην ουσία ο παραπάνω δείκτης μισθολογικής ευελιξίας εκφράζει μία απόπειρα ποσοτικοποίησης της ελαστικότητας των πραγματικών μισθών όσον αφορά την ανεργία. Όσον αφορά την εφαρμογή του Συντελεστή Διαφοροποίησης των διακλαδικών μισθών, με τα δεδομένα της ελληνικής αγοράς εργασίας, για την προαναφερθείσα χρονική περίοδο, ο υπολογισμός της τυπικής απόκλισης των διακλαδικών μισθών βασίζεται στη χρησιμοποίηση στοιχείων της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας για το σύνολο των αποδοχών των εργαζομένων, σε σχέση με τη μέση ετήσια απασχόληση και τον αριθμό των καταστημάτων στην ελληνική βιομηχανία. Με άλλα λόγια: τυπική απόκλιση = Σ (μισθός - μέσος όρος)2 σύνολο κλάδων Κατά συνέπεια, έχουμε τον ακόλουθο διάγραμμα και πίνακα (σε επίπεδο χώρας): Πίνακας 2. Η διακύμανση των αμοιβών στην ελληνική βιομηχανία Έτη Σύνολο χώρας Έτη Σύνολο χώρας Έτη Σύνολο χώρας 1983 0,25 1991 6,98 2000 38,83 1984 0,42 1992 11,20 2001 44,78 1985 0,56 1993 41,44 2002 49,77 1986 0,72 1994 18,71 2003 87,65 1987 0,79 1995 26,05 2004 76,65 1988 1,34 1996 33,35 2005 161,05 1989 2,43 1997 31,63 2006 98,68 1990 4,66 1998 38,66 2007 100,99 1999 38,07 Διάγραμμα 4 Η μισθολογική διαφοροποίηση σε επίπεδο χώρας Παρατηρείται ότι η διασπορά των μισθών από τον μέσο όρο ακολουθεί μία ανοδική πορεία με αύξοντα ρυθμό κατά την περίοδο 1983 - 2007. Συνεπώς, παρατηρούνται σημαντικές αποκλίσεις των μισθών, ήτοι σημαντική μισθολογική διαφοροποίηση μεταξύ των κλάδων. Συμπέρασμα Η προηγηθείσα εμπειρική εφαρμογή των δεικτών μισθολογικής ευελιξίας στα δεδομένα της ελληνικής αγοράς εργασίας αποδεικνύει ότι η διαμόρφωση των μισθών κατά την περίοδο της οικονομικής ευμάρειας 1983 - 2008, παρουσιάζει σημαντική ελαστικότητα, ένα συμπέρασμα το οποίο θα έπρεπε και πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη από τους φορείς άσκησης μέτρων αναπτυξιακής πολιτικής. Πέραν της αδυναμίας ορθής εφαρμογής κάποιων αριθμοδεικτών (είτε λόγω της ανεπάρκειας στατιστικών στοιχείων, είτε λόγω της ανικανότητας εμπειρικής εφαρμογής του θεωρητικού πλαισίου στο οποίο στηρίζονται), η ελληνική αγορά εργασίας, κατά την περίοδο οικονομικής ευμάρειας, παρουσιάζει έντονη διακλαδική μισθολογική διαφοροποίηση. Επομένως, ως πρόταση πολιτικής τίθεται υπό αμφισβήτηση η υπόθεση της δύσκαμπτης ελληνικής αγοράς εργασίας, η οποία τροφοδότησε τις πολιτικές μνημονίου από το 2010 και μετέπειτα. Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία (1) OECD Annual Report 2007 (2) Wilthagen T. & Frank Tros « Dealing With The "Flexibility - Security Nexus": Institutions, Strategies, Opportutions and Barriers » May 2003 - Amsterdams Institute for Advanced Labour Studies (3) Wilthagen T. « Flexicurity - A New Paradigm for Labour Market Policy Reform » February 1998 - ISSN nr. 1011 - 9523 (4) Wilthagen T. « Flexicurity - A New Paradigm for Labour Market Policy Reform » March 1998 - FS I 98 - 202 (5) Wilthagen T. « The Flexibility - Security Nexus: New Appraches to Regulating Employment and Labour Markets » September 2002 - FXP 2003 - 2 (6) Wilthagen T. et al « The Roads Towards Adaptability - Flexibility - Security "September 21, 2004 - Paper Prepared for The European Commission/DG Employment Thematic Review Seminar on" Increasing Adaptability for Workers and Enterprices » (7) Wilthagen T. et al « Towards "Flexicurity": Balancing Flexibility and Security in EU Member States » September 2003 - Invited Paper Prepared for The 13th World Congress of The International Industrial Relations Association (IIRA), Berlin Ελληνική Βιβλιογραφία (1) Μελέτες ΙΝΕ/ΓΣΕΕ, "Εργασιακές σχέσεις και ευρωπαϊκή ενοποίηση. Ευελιξία και απορρύθμιση ή αναβάθμιση της εργασίας", αριθμός 14, Αθήνα 2001. (2) Γεωργακοπούλου Β. - Κουζής Γ., "Ευελιξίες και νέες εργασιακές σχέσεις", Μελέτες ΙΝΕ/ΓΣΕΕ, αριθμός 6, Αθήνα 1996. (3) Δεδουσόπουλος Απόστολος, Κουζής Γ., Πετρινιώτη Ξ., Ρομπολης Σ., "Εργασία 2002: Εξελίξεις, Αναλύσεις, Τεκμηρίωση, Αφιέρωμα στις εργασιακές σχέσεις" ΙΑΠΑΔ, Πάντειο Πανεπιστήμιο, 2002. (4) Δεδουσόπουλος Απόστολος, Κουζής Γ., Πετρινιώτη Ξ., Ρομπολης Σ., "Εργασία 2005: Εξελίξεις, Αναλύσεις, Τεκμηρίωση, Αφιέρωμα στις Πολιτικές Απασχόλησης" - ΙΑΠΑΔ, Πάντειο Πανεπιστήμιο, 2005. (5) Μ. Καραμεσίνη - Γ. Κουζής, "Πολιτικές απασχόλησης. Εισαγωγή", ΚΕΚΜΟΚΟΠ, Gutenberg, Αθήνα 2005. (6) Ίδρυμα Σ. Καράγιωργα, "Η ευελιξία ως επί μέρους έκφραση των πολιτικών διαχείρισης του χαμηλού εργατικού κόστους στην Ελλάδα" από τον συλλογικό τόμο με γενικό τίτλο "Κοινωνική αλλαγή στη σύγχρονη Ελλάδα (1980 - 2001)", Αθήνα 2004. (7) Δελτίο ΙΝΕ/ΓΣΕΕ, "Οι νέες εργασιακές σχέσεις στο επίκεντρο των πολιτικών ευελιξίας", τεύχος 12 - 13, Φεβρουάριος - Μάρτιος 1992. (8) ΙΝΕ, "Απασχόληση και εργασιακές σχέσεις στην Ελλάδα: πραγματικότητα - τάσεις - προοπτικές, αποτελέσματα πανελλαδικής έρευνας", ειδικό τεύχος, Οκτώβριος 2002 (9) Θεοχαράκης N., "Η Ευελιξία Στην Αγορά Εργασίας Και Ανεργία", 2002 Ινστιτούτο Αστικού Περιβάλλοντος Και Ανθρωπίνου Δυναμικού - Πάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών. (10) Δεδουσόπουλος Απόστολος, "Από την ευελιξία στο flexicurity: σε αναζήτηση ηγεμονικών πολιτικών", Παρουσίαση στο Σεμινάριο Οργανωμένων Συμφερόντων - Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών - Αθήνα 2009. (11) Δεδουσόπουλος Απόστολος and al, "Εξελίξεις, Αναλύσεις, Τεκμηρίωση, Αφιέρωμα στις Πολιτικές Απασχόλησης", Εργασία 2005. (12) Ανδρικόπουλος Ανδρέας, "Εφαρμοσμένη Οικονομετρία - Πανεπιστημιακές Σημειώσεις", Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, έτος 1997 - 1998. (13) Δεδουσόπουλος Απόστολος, "Διαρθρωτικές Αλλαγές και Συνδικαλιστικό κίνημα", 10ο επιστημονικό συνέδριο Ιδρύματος Σάκη Καράγιωργα, Αθήνα 2005. (1) Δες επίσης OECD, 1983a; Grubb, et al., 1983; Coe, 1985 (2) Τα στοιχεία για τις συνολικές αποδοχές των εργαζομένων στην ελληνική βιομηχανία κατά την περίοδο 1984-2007 προέρχονται από την Εθνική Στατιστική Αρχή (3) Τα στοιχεία για τον δείκτη τιμών της ελληνικής οικονομίας για την περίοδο 1984-2007 προέρχονται από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία (ως έτος βάσης χρησιμοποιείται το 2009 = 100) (4) Τα στοιχεία για την ανεργία την περίοδο 1984-2008 προέρχονται από την Έρευνα Εργατικού Δυναμικού της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας
ΕΑΕΔ Περιοδικό Εργατικού και Ασφαλιστικού Δικαίου – Εργατικά – Εργατική νομοθεσία – Ασφαλιστική νομοθεσία – ΣΣΕ – Αποδοχές – Μισθός – Ημερομίσθιο – Επιδόματα – Συνταξιοδότηση – ΙΚΑ – ΕΑΕΔ Περιοδικό Εργατικού και Ασφαλιστικού Δικαίου
