Συνδικαλιστικές Οργανώσεις και παρεμβάσεις υπέρ εργαζομένων Βασ. Γαμβρούδη, τ. Δ/ντή Υπ. Εργασίας Στο ν. 1264/82 "Περί εκδημοκρατισμού του συνδικαλιστικού κινήματος" αναφέρεται ότι προστατεύεται και διευκολύνεται η συνδικαλιστική δράση. Τα όργανα του κράτους έχουν την υποχρέωση να εφαρμόζουν τα απαραίτητα μέτρα για τη διασφάλιση της ανεμπόδιστου ασκήσεως του δικαιώματος για την ίδρυση και αυτόνομη λειτουργία των συνδικαλιστικών οργανώσεων. Απαγορεύεται στους εργοδότες, σε πρόσωπα που ενεργούν για λογαριασμό τους και σε οποιονδήποτε τρίτο, να προβαίνουν σε οποιαδήποτε πράξη ή παράλειψη που κατατείνει στην παρακώλυση της ασκήσεως των συνδικαλιστικών δικαιωμάτων των εργαζομένων. Το άρθρο 23 του Ελληνικού Συντάγματος ορίζει ότι "το κράτος λαμβάνει τα προσήκοντα μέτρα προς διασφάλιση της συνδικαλιστικής ελευθερίας και την ακώλυτον άσκησιν των συναφών προς ταύτην δικαιωμάτων και πάσης προσβολής τούτων εντός των ορίων του νόμου". Είναι ενδιαφέρον να αναφερθούν όσα περιλαμβάνονται στο βιβλίο του κ. Μετζητάκου "Εργατικό Δίκαιο" στη σελίδα 590. Έτσι "Το συνδικαλιστικό δικαίωμα συνδέεται αρρήκτως και αποτελεί συμπλήρωμα του δικαιώματος εργασίας, της οικονομικής ελευθερίας και του δικαιώματος προσωπικότητος του εργαζομένου, της οικονομικής ελευθερίας και της ιδιοκτησίας του εργοδότου, με τα οποία συνδέεται λειτουργικά και βρίσκεται σε σχέση μέσου - σκοπού. Αναφέρεται ειδικά στο μισθωτό, δηλαδή σε εκείνον που παρέχει εργασία υπό καθεστώς εξαρτήσεως και αποβλέπει στη διαφύλαξη και προαγωγή των οικονομικών και εργασιακών συμφερόντων του, σε αντιδιαστολή προς το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι, το οποίο απευθύνεται σε κάθε Έλληνα πολίτη με ποικίλους κάθε φορά σκοπούς. Με την έννοια αυτή, το συνδικαλιστικό δικαίωμα αποτελεί ατομικό δικαίωμα μέσου, που υπηρετεί και ενισχύει το ατομικό και κοινωνικό δικαίωμα της εργασίας του αρθρ. 22 παρ. 1 του Συντάγματος. Σήμερα οι εργατικές οργανώσεις αξιώνουν από το κράτος τη μερική αποχή του από ρύθμιση των όρων εργασίας και την αναγνώριση στη συλλογική αυτονομία ενός ικανού πεδίου αυτόνομης κανονιστικής δράσης". Βέβαια μετά τα μνημόνια η ελευθερία αυτή άλλαξε περιεχόμενο και η συλλογική αυτονομία υπέστη πλήγματα. Οι δομές του εργατικού δικαίου απορρυθμίστηκαν. Γι' αυτό οι συνδικαλιστικές οργανώσεις θα πρέπει να προσαρμοσθούν στα νέα δεδομένα, ώστε να διαφυλάξουν την υπόστασή τους στο νέο εργασιακό περιβάλλον. Η συνδικαλιστική ελευθερία προστατεύεται ακόμη εκτός από το Σύνταγμα και τους νόμους και από τον Αστικό Κώδικα και τις Διεθνείς συμβάσεις. Τέτοιες Δ.Σ.Ε. είναι η αριθ. 87 για την συνδικαλιστική ελευθερία που επικυρώθηκε με το ΝΔ 4204/61, η αριθ. 98 για τις συλλογικές διαπραγματεύσεις που επικυρώθηκε με το ΝΔ 53/74, ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης που επικυρώθηκε με το ν. 1426/84. Στα πλαίσια των προστατευτικών σκοπών της συλλογικής αυτονομίας των συνδικαλιστικών οργανώσεων έχουν και τα πιο κάτω επί μέρους καθήκοντα: 1. Σύναψη Συλλογικών Συμβάσεων Εργασίας Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις ως εκπρόσωποι των εργαζομένων έχουν το δικαίωμα να διαπραγματεύονται ελεύθερα και να καθορίζουν από κοινού με τους εργοδότες τους όρους εργασίας των εργαζομένων. Αποτελούν τον εργασιακό βραχίονα των εργαζομένων και προσπαθούν να τους προστατεύσουν από τυχόν καταχρηστική άσκηση του διευθυντικού δικαιώματος των εργοδοτών. Επιλέγουν τα θέματα που θα διαπραγματευθούν και θα ρυθμίσουν, οπότε καθίστανται συνδιαμορφωτές των εργασιακών, κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων του εργασιακού χώρου (εθνικές ΓΣΣΕ, κλαδικές, ομοιοεπαγγελματικές, επιχειρησιακές σ.σ.ε. ανάλογα με την αντιπροσωπευτικότητα κάθε οργάνωσης). Όπως τονίστηκε με τους μνημονιακούς νόμους περιορίστηκε η δυνατότητα αυτή, με την επίκληση λόγων γενικού συμφέροντος. Η αποδυνάμωση και η ανάσχεση της ομαλής λειτουργίας του μηχανισμού καθορισμού αποδοχών ελπίζεται να είναι προσωρινή. Στα πλαίσια των συλλογικών διαπραγματεύσεων εντάσσεται και η δυνατότητα των συνδικαλιστικών οργανώσεων να προσχωρούν σε σσε, με την οποία παρέχεται η δυνατότητα στις μη συμβληθείσες συνδικαλιστικές οργανώσεις να επιτύχουν την εφαρμογή όρων μιας σ.σ.ε. και στα μη μέλη τους. Αυτό προβλέπεται από το αρθρ. 11 του ν. 1876/90. Το ίδιο ισχύει και για παραπομπή από σ.σ.ε. σε σ.σ.ε. Άλλο δικαίωμα είναι αυτό της παρέμβασης συνδικαλιστικών οργανώσεων κατά τις διαπραγματεύσεις που γίνονται από τις πιο αντιπροσωπευτικές συνδικαλιστικές οργανώσεις στο πεδίο ισχύος μιας σ.σ.ε. με απώτερο σκοπό να δεσμεύεται η ίδια και τα μέλη της από το περιεχόμενο της σ.σ.ε. 2. Κήρυξη Απεργίας Από τον ν. 1264/82 αλλά και από το Σύνταγμα προστατεύεται το δικαίωμα της απεργίας, ως δικαίωμα των εργαζομένων και ασκείται από τις συνδικαλιστικές οργανώσεις τους. Με την απεργία επιδιώκεται η συλλογική προάσπιση και προαγωγή των συμφερόντων των εργαζομένων. Η απεργία έχει ομαδικό χαρακτήρα και δεν μπορεί να κηρυχθεί από ένα μόνο μισθωτό, αλλά από την αρμόδια συνδικαλιστική οργάνωση, αφού βέβαια τηρηθούν οι προβλεπόμενοι όροι και προϋποθέσεις (απόφαση Γεν. συνελεύσεως ή ΔΣ, προσωπικό ασφαλείας, εξυπηρέτηση δημοσίων ή κοινωνικών επιχειρήσεων κλπ.). 3. Παρεμβάσεις στο ΣΕΠΕ κλπ. Το άρθρο 4 του ν. 1264/82 προβλέπει ότι οι συνδικαλιστικές οργανώσεις για την πραγματοποίηση των σκοπών τους δικαιούνται μεταξύ άλλων: α) να αναφέρονται στις διοικητικές και άλλες αρχές, για κάθε ζήτημα που αφορά τους σκοπούς τους, τα μέλη τους, τις εργασιακές και γενικότερα επαγγελματικές σχέσεις και τα συμφέροντα των μελών τους. β) να καταγγέλλουν και να εγκαλούν στις διοικητικές και δικαστικές αρχές τις παραβιάσεις της εργατικής και ασφαλιστικής νομοθεσίας και των κανονισμών ή οργανισμών που αφορούν τις ίδιες ή τα μέλη τους. Ο εργαζόμενος μπορεί, με τη συνδρομή της συνδικαλιστικής οργάνωσης, να υποβάλει αίτηση για διενέργεια ορισμένης πράξης. Μπορεί ακόμη να παρεμβαίνει και να παρίσταται κατά τη συζήτηση εργατικής διαφοράς στην Επιθεώρηση Εργασίας. Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις μπορούν να ασκούν παρέμβαση υπέρ μέλους αυτών και όχι γενικά υπέρ κάποιου εργαζομένου (ΑΠ 9/2007). 4. Παρουσία κατά διενέργεια ελέγχων από ΣΕΠΕ Σύμφωνα με το άρθρο 16 παραγρ. 7 του ν. 1264/82 εκπρόσωποι του ΔΣ του σωματείου της επιχείρησης και αν δεν υπάρχει σωματείο του εργατικού κέντρου της περιοχής δικαιούνται να παρευρίσκονται κατά την επιθεώρηση που ενεργούν τα αρμόδια όργανα του ΣΕΠΕ και να υποβάλλουν τις παρατηρήσεις τους. Όπως αναφέρεται στο αριθ. 53280/19-11-1984 έγγραφο του Υπουργείου Εργασίας εάν ορισμένοι εργοδότες αρνούνται να δεχθούν μαζί με τους εκπροσώπους του επιχειρησιακού σωματείου και τους εκπροσώπους του Εργατικού Κέντρου, κατά την επιθεώρηση που γίνεται από τα αρμόδια όργανα στους τόπους εργασίας, δεν υπάρχει σχετική διάταξη στο ν. 1264/82 που να επιβάλλει στους εργοδότες να τους δεχθούν. Δεν δικαιούνται να παρίστανται εκπρόσωποι άλλων σωματείων. 5. Παρέμβαση σε δίκη Από τον Κ.Πολ.Δ. άρθρο 622 αναγνωρίζεται το δικαίωμα στις συνδικαλιστικές οργανώσεις να παρεμβαίνουν σε δίκη που αφορά την ερμηνεία ή την εφαρμογή σ.σ.ε. για την προστασία του συλλογικού συμφέροντος από την έκβαση της δίκης. Δεν δικαιούνται να εγείρουν αγωγή ενώπιον πολιτικών δικαστηρίων για λογαριασμό εργαζομένων μελών τους, για παραβιάσεις εργατικής νομοθεσίας (ΑΠ 488/83). Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις νομιμοποιουνται να ασκούν αγωγή υπέρ μέλους τους, για δικαιώματα που απορρέουν από σ.σ.ε. - δ.α. - κανονισμό εργασίας, εφόσον το μέλος δεν έχει δηλώσει ρητά την αντίθεσή του. Προϋποθέτει ότι η αγωγή ασκείται μόνο υπέρ μέλους της συνδικαλιστικής οργάνωσης (ΑΠ 1335/85 - ΑΠ 269/76 - ΑΠ 702/91). 6. Παράσταση ενώπιον πειθαρχικών οργάνων Ο κανονισμός εσωτερικής λειτουργίας μιας επιχείρησης, ο οποίος καταρτίζεται σύμφωνα με τις διατάξεις των ν. 3789/57 - 1767/88 ρυθμίζει θέματα που αναφέρονται στην τάξη που πρέπει να επικρατεί στην επιχείρηση, θέματα πειθαρχίας, τήρησης μέτρων υγιεινής κλπ. Προβλέπονται και πειθαρχικές ποινές. Η άσκηση της εφέσεως κατά της επιβληθείσης ποινής από τον εργαζόμενο εκδικάζεται στην περιφέρεια. Ο εργαζόμενος μπορεί να παρίσταται ενώπιον των πειθαρχικών οργάνων με τη συνδρομή εκπροσώπου της συνδικαλιστικής οργάνωσης της οποίας είναι μέλος. Η δυνατότητα αυτή απορρέει από το έννομο συμφέρον αυτής να διαφυλάξει τα συμφέροντα του εργαζομένου μέλους της. 7. Διανομή ανακοινώσεων μέσα στο χώρο εργασίας Ο ν. 1264/82 αρθ. 16 παρ. 6 ορίζει ότι οι συνδικαλιστικές οργανώσεις κάθε βαθμού έχουν δικαίωμα να διανέμουν ανακοινώσεις τους μέσα στο χώρο εργασίας, εκτός χρόνου απασχόλησης. Όπως όλα τα συνδικαλιστικά δικαιώματα, και αυτό της διανομής ανακοινώσεων, ρυθμίζονται από το νόμο με τρόπο ώστε η άσκηση αυτών να μη προσβάλλει τα κατοχυρωμένα από το Σύνταγμα αντίστοιχα δικαιώματα του εργοδότη. Όπως έκριναν και τα δικαστήρια και το δικαίωμα αυτό πρέπει να ασκείται μέσα στα πλαίσια των προβλεπομένων από το άρθρο 281 ΑΚ (απαγόρευση καταχρηστικής ασκήσεως). Καταχρηστική άσκηση του δικαιώματος αυτού υπάρχει και όταν η είσοδος στους χώρους εργασίας της επιχειρήσεως, λόγω του τρόπου και γενικώς των συνθηκών πραγματοποιήσεώς της, βλάπτει ουσιωδώς και αδικαιολόγητα τα συμφέροντα της επιχειρήσεως ή όταν με την είσοδο αυτή επιδιώκεται στην πραγματικότητα άλλος σκοπός, οπότε η εμφανιζόμενη ως άσκηση του συναφούς συνδικαλιστικού δικαιώματος αποτελεί απλό πρόσχημα. 8. Παρακράτηση συνδικαλιστικών εισφορών Ο ν. 1876/90 στο άρθρο 2 παρ. 2 ορίζει ότι ζητήματα που αφορούν την άσκηση του συνδικαλιστικού δικαιώματος στην επιχείρηση, την παροχή συνδικαλιστικών διευκολύνσεων και τον τρόπο παρακράτησης των συνδικαλιστικών εισφορών ή είσπραξης δικαιωμάτων εγγραφής, και της απόδοσής τους στις δικαιούχες οργανώσεις, μπορούν να αποτελέσουν περιεχόμενο της σ.σ.ε. Εκτός όμως από όρο της σ.σ.ε., από το συνδυασμό του άρθρου 23 παρ. 1 του Συντάγματος και των άρθρων 6, 16, 18 του ν. 1264/82, προκύπτει ότι και η είσπραξη από συνδικαλιστική οργάνωση των δικαιωμάτων εγγραφής, συνδρομών, εισφορών των μελών της και μέσα στο χώρο εργασίας από άτομα που δεν είναι αναγκαίο να εργάζονται στην επιχείρηση αυτό ρυθμίζεται από το νόμο. Όμως πρέπει να γίνεται με τρόπο ώστε η άσκηση αυτών να μη προσβάλει τα κατοχυρωμένα από το Σύνταγμα αντίστοιχα δικαιώματα του εργοδότη (όπως το δικαίωμα της ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής ή το άσυλο της επιχείρησης). Η ρύθμιση αυτή αποτελεί τα κατώτατα όρια προστασίας για τους δικαιούχους και επομένως είναι ανεπίτρεπτος κάθε περιορισμός των δικαιωμάτων αυτών. Ισχύει όμως και γι' αυτά η απαγόρευση της καταχρηστικής τους ασκήσεως (αρθ. 281 ΑΚ), η οποία υπάρχει και όταν η είσοδος στους χώρους εργασίας, λόγω του τρόπου και γενικά των συνθηκών πραγματοποιήσεώς της, βλάπτει ουσιωδώς και αδικαιολόγητα τα συμφέροντα της επιχειρήσεως, όπως όταν διαταράσσει την εύρυθμη λειτουργία της επιχείρησεως. Με το άρθρο 8 του ν. 1915/90 που είναι μεταγενέστερος του ν. 1876/90 ορίζεται ότι η απόδοση των συνδρομών θα γίνεται στο πρωτοβάθμιο μόνο σωματείο, το οποίο θα έχει και την ευθύνη της κατανομής τους στις τυχόν δευτεροβάθμιες ή τριτοβάθμιες οργανώσεις στις οποίες ανήκει αυτό. Για την παρακράτηση της εισφοράς απαιτείται θετική δήλωση του μισθωτού - μέλους του πρωτοβάθμιου σωματείου ότι επιθυμεί την παρακράτηση της συνδρομής του από τις αποδοχές του. Για να προστατεύσει το δικαίωμα των μισθωτών να είναι ή να μην είναι μέλη των συνδικαλιστικών οργανώσεων, ο ν. 1915/90 όρισε ρητά ότι η θετική δήλωση προς τον εργοδότη τους είναι ελευθέρως και οποτεδήποτε ανακλητή. 9. Παραχώρηση κατάλληλου χώρου ως Γραφείου στη συνδικαλιστική οργάνωση Ο ν. 1264/82 στο άρθρο 16 παραγρ. 5 ορίζει ότι ο εργοδότης του οποίου η εκμετάλλευση απασχολεί περισσότερους από 100 εργαζομένους έχει υποχρέωση να διαθέτει κατάλληλο χώρο για γραφείο στον τόπο εργασίας στη συνδικαλιστική οργάνωσης της επιχείρησης, που έχει τα περισσότερα μέλη, για την εξυπηρέτηση των συνδικαλιστικών σκοπών, εφόσον ζητηθεί και σύμφωνα με τις δυνατότητές του. Έχει κριθεί από τα δικαστήρια (ΑΠ 1202/88 κλπ.) ότι κατάλληλος χώρος για γραφείο της συνδικαλιστικής οργανώσεως της επιχειρήσεως στον τόπο εργασίας είναι εκείνος που βρίσκεται κυριολεκτικά μέσα στους χώρους εργασίας, με τους οποίους δηλαδή αυτός επικοινωνεί απευθείας (με τη θύρα του) ώστε οι εργαζόμενοι εκεί να μπορούν να μεταβούν στο γραφείο αυτό από το τμήμα της εργασίας, χωρίς να είναι υποχρεωμένοι να εξέλθουν προηγουμένως από την κεντρική είσοδο της εκμεταλλεύσεως. Ο χώρος για γραφείο της συνδικαλιστικής οργάνωσης της επιχείρησης στον τόπο εργασίας, ως προορισμό έχει όχι απλώς την εξασφάλιση στέγης σ' αυτήν, αλλά την εξυπηρέτηση των σκοπών της που συνδέονται με τη συνδικαλιστική δραστηριότητα που αναπτύσσει και στον ίδιο τον τόπο εργασίας. Συνεπώς δεν αποτελεί εκπλήρωση της σχετικής υποχρεώσεως του εργοδότη η παραχώρηση ως γραφείου χώρου που ενώ π.χ. η επιφάνειά του φαίνεται ότι περιλαμβάνεται στην συνολική περιοχή της εκμεταλλεύσεως κείται παρά το όριο αυτής (διαχωριστικός εξωτερικός μανδρότοιχος) και η μοναδική του θύρα είναι έτσι τοποθετημένη ώστε να τον συνδέει μόνο με τη διερχόμενη απ' έξω κοινόχρηστη οδό και όχι με το εσωτερικό της εκμεταλλεύσεως, άρα και με τους χώρους εργασίας αυτής. 10. Συνελεύσεις στον τόπο εργασίας Σύμφωνα με το άρθρο 16 παραγρ. 3 του ν. 1264/82 οι τακτικές ή έκτακτες γενικές συνελεύσεις της πιο αντιπροσωπευτικής συνδικαλιστικής οργάνωσης συνέρχονται εκτός χρόνου απασχόλησης σε κατάλληλο χώρο του τόπου εργασίας, εκτός των χώρων παραγωγής, που είναι υποχρεωμένος να διαθέτει ο εργοδότης, εφόσον υπάρχει η δυνατότητα αυτή και εφόσον η εκμετάλλευση απασχολεί τουλάχιστον ογδόντα (80) εργαζομένους. Ο εργοδότης που έχει την παραπάνω υποχρέωση μπορεί εναλλακτικά να παραχωρήσει ή να μισθώσει κατάλληλο χώρο σε ακτίνα μέχρι 1000 μέτρα από τον τόπο εργασίας. Επίλογος Οι κατακτήσεις των δικαιωμάτων των εργαζομένων συνδέονται άρρηκτα με τη συνδικαλιστική δράση και τους αγώνες του συνδικαλιστικού κινήματος, γιατί, μέσω αυτών, εξυπηρετούνται, διαφυλάσσονται και προάγονται τα οικονομικά, ασφαλιστικά και κοινωνικά συμφέροντα των εργαζομένων. Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις, ως ασπίδα προστασίας των συνδικαλιστικών δικαιωμάτων των εργαζομένων, επιτελούν τεράστιο έργο και ως τέτοιο πρέπει να λαμβάνεται υπόψη, ώστε η αναμόρφωση του ρόλου των να ενισχυθεί και να επεκταθεί ακόμη και σε υπερεθνικό επίπεδο.
ΕΑΕΔ Περιοδικό Εργατικού και Ασφαλιστικού Δικαίου – Εργατικά – Εργατική νομοθεσία – Ασφαλιστική νομοθεσία – ΣΣΕ – Αποδοχές – Μισθός – Ημερομίσθιο – Επιδόματα – Συνταξιοδότηση – ΙΚΑ – ΕΑΕΔ Περιοδικό Εργατικού και Ασφαλιστικού Δικαίου
